Hoe verhuis je een steenmarter?

Wie ooit een steenmarter (Martes foina) van dichtbij heeft gezien én van natuur houdt, zal op slag verliefd zijn op dit ranke roofdiertje. Maar niet iedereen is er gek op, want steenmarters zijn ook slopers. Verjagen is vaak lastig, beter kun je het diertje verleiden om elders zijn intrek te nemen.

_{Tekst Paul van Bodengraven Foto Shutterstock}

In mijn ouderlijk huis had ooit een steenmarter-vrouw haar intrek genomen op de vliering. Na wekenlang puzzelen wat het rommelende geluid in de vroege ochtend boven de slaapkamers precies was, werd de nieuwe huisgenoot in levenden lijve gespot door mijn vader op de tachtig centimeter hoge vliering. Tussen de vlokken van de aangevreten tuinkussen lag zij lekker te slapen en keek licht verstoord op.
Van autokabels tot tuinkussens op de vliering; steenmarters zetten er graag hun tanden in. En bij gebrek aan voldoende leefruimte zoeken ze ook steeds vaker de bewoonde wereld van onze huizen op om te wonen, met alle ongemakken die daarbij horen.
Hoe het onze steenmarter verging? Jaren van proberen te verdrijven volgden, waarbij mijn ouders dat vooral op een diervriendelijke manier trachten te doen. Bijvoorbeeld door een spelende radio op de zolder te zetten, want marters houden van rust. Zonder succes, de marter gedoogde de radio en mijn ouders gedoogden de ongenode gast. Er zijn zelfs twee of drie worpen nageslacht grootgebracht op de vliering. Elk jaar werd de vliering een keer goed uitgeschrobd, waarna de marter steeds dankbaar terugkeerde.
En ineens was ze weg.

Van nature
De steenmarter is een roofdier uit de familie der marterachtigen. Een vleeseter die zich graag voedt met muizen en ook ratten. Maar als er geen vlees voorhanden is, eet hij ook plantaardig voedsel. Net zo soepel als zijn lijf is zijn geest: hij past zich gemakkelijk aan wisselende omstandigheden aan.
Van nature zoekt de steenmarter zijn onderkomen en leefgebied in een omgeving met houtwallen, oude konijnenholen en in de steenachtige omgeving van rotsige hellingen en bijvoorbeeld steengroeven. Bij gebrek aan natuurlijke leefomgeving en voedsel zoekt hij de nabijheid van mensen op. Vuilniszakken zijn potentiële voedselbronnen, huizen en schuren mogelijke beschermende onderkomens om te rusten, spelen en eventueel nageslacht op te voeden.

Marterhotel
Pauline Arends is boswachter voor Staatsbosbeheer in Drenthe. Ze woont in een voormalige boswachterswoning aan de rand van het dorp Hooghalen. ‘Ik houd kippen op mijn erf, en iedereen die kippen houdt, krijgt er muizen en ratten bij. Tegelijk zag ik ook regelmatig marters bij de schuur; het is hier een landelijk gebied. Steenmarters jagen op ratten en muizen, dus heb ik de gok genomen om een marterhotel te bouwen, boven op het kippenhok. Dat hok was aan vervanging toe en het leek me een uitdaging om te kijken of ik ze kon verleiden om hiernaartoe te komen als rattenbestrijders. De ratten zijn lastig, erg brutaal, snaaien eitjes en het allervervelendste: ze graven enorme gangen onder het terras en zelfs de schuur.’
Marters verschalken regelmatig eieren en ook vogels staan op het menu. Een volwassen marter kan tot circa zestig centimeter lengte uitgroeien. Met een gewicht rond anderhalve kilo is hij robuust genoeg om een kip te grijpen. ‘Het is een beetje de kat op het spek binden,’ beaamt Pauline, ‘maar ik ging ervan uit dat ze best samen kunnen leven. En dat bleek te kloppen.’

De eerste gasten
Het marterhotel boven op het kippenhok werd in 2018 geïnstalleerd en lag er de eerste tijd verlaten bij. ‘Om de marter te verleiden er gebruik van te maken, heb ik uiteindelijk loopplanken over de kippenren gelegd,’ vertel Pauline. ‘Kennelijk vinden ze dat gaas onder hun poten niet fijn.’ Na de nodige aarzeling kwamen er toch marters op bezoek. Omdat de dieren vooral ’s avonds laat en ’s nachts actief zijn, installeerde Pauline camera’s. Ze toont een filmpje waarop te zien is hoe een moederdier en haar twee jongen rond het hotel scharrelen. Op een ander filmpje is te zien hoe het dier met een rat tussen zijn tanden ervandoor gaat. Ook heeft ze beelden van marters die het hotel binnengaan.

Alleen op bezoek
‘Tot nu toe zijn de dieren alleen op bezoek gekomen,’ aldus Pauline Arends. ‘Ze kijken er rond, spelen er en rusten er ook, denk ik. Maar het heeft nog niet geleid tot een nestje, ook al hebben we binnenin een speciale kamer gebouwd. Marters houden van kleine ruimtes om hun nest te maken. Ik denk dat dit hotel toch te dicht bij het huis staat en daardoor te onrustig is om een nest te bouwen. En er zijn voldoende andere mogelijkheden in de directe omgeving. Achter in de tuin ligt bijvoorbeeld een grote takkenhoop, ik denk dat ze daar “wonen”. De kippen hebben ze nog nooit lastiggevallen.’

Verleiden
Dat het hotel geen permanente verblijfplaats is geworden, wil niet zeggen dat ze het experiment als mislukt beschouwt. ‘Ik vind het interessant om te zien dat je marters kunt verleiden om zich te verplaatsen door hen alternatieve ruimte te bieden. Ze zijn nieuwsgierig genoeg en staan open voor verandering. Helaas zien sommige mensen ze als plaagdieren. En ik kan me voorstellen dat je niet echt blij bent als zo’n beestje je kabels onder de motorkap heeft doorgebeten of stankoverlast veroorzaakt in huis. Maar het is een bij wet beschermd dier, dat niet gevangen of gedood mag worden. Door verlies van hun oorspronkelijke (agrarische) leefgebied trekken ze op in de richting van stedelijke gebieden.’

Steenmarterkasten
Dat de steenmarter en andere marterachtigen onder de Wet natuurbescherming vallen, betekent dat iedereen die een marter in zijn schuur of huis heeft, zijn best moet doen het dier te doen verhuizen. Bij renovaties en sloop van oude schuren en huizen op het platteland worden vaak marters aangetroffen en moet een ‘mitigatie-advies’ worden opgesteld door een daartoe bevoegd adviseur, bijvoorbeeld van de Zoogdiervereniging of de Stichting Kleine Marters. Voor zo’n advies wordt ter plekke bekeken of er in de nieuwbouw/renovatie mogelijkheden zijn voor de steenmarter. Vaak wil de nieuwe eigenaar dat juist voorkomen en wordt het object ‘marter-dicht’ gebouwd. Het advies is dan vaak om op gepaste afstand een marterkast te plaatsen. Dat zijn houten kasten met op maat gemaakte toegangen en kamers die in de natuur geplaatst kunnen worden. Onderzoek laat zien dat de marters hier regelmatig gebruik van maken.

Langdurige relatie
Heb je eenmaal een steenmarter in je huis of schuur, dan kom je daar niet gemakkelijk van af als je dat zou willen. Een steenmarter – die gemiddeld tien tot vijftien jaar oud wordt – is geneigd een langdurige relatie aan te gaan. Vangen en verplaatsen mag niet. Verleiden tot een nieuwe woonplaats is niet alleen diervriendelijker, maar vaak ook nog effectiever.

Bronnen

• E. van Uchelen, Bunzing, hermelijn en wezel. Kleine roofdieren, Zeist 2021
• www.stichtingkleinemarters.nl
• www.zoogdiervereniging.nl
• R.M. Koelman, ‘Notitie met betrekking tot de uitvoering van mitigerende maatregelen in het kader van het verdwijnen van een verblijfplaats van de steenmarter (Martes foina)’, Notitie N2014001 van de Zoogdiervereniging, januari 2014.