Boom/Struik van de week: Taxus

Taxus

De taxus is in Breda een echte stadsboom geworden. Niet veel mensen zal dat zijn opgevallen omdat de zaailingen meestal klein zijn en tussen andere bomen in het plantsoen staan. Een taxus groeit heel langzaam, maar kan dan ook 700 jaar worden. Daarmee is hij waarschijnlijk in Europa de boom die het oudst kan worden. Die verhalen van 1000-jarige eiken gelooft u toch niet?

Van oorsprong is de taxus een boom van kalkrijke bodems en hoort hij thuis in het Zuiden en Oosten van ons land. Met de jeneverbes is de taxus het enig onomstreden autochtone naaldhout. Er zijn twijfels of de grove den ook niet inheems genoemd mag worden. Alle andere naaldbomen zijn zeker import.

Echter, de taxusbomen die we nu in de stad zien, zijn ongetwijfeld zaailingen van bomen uit tuinen en plantsoenen. De taxus vormt mooie rode vruchten die graag door vogels worden gegeten. De zaden worden elders weer uitgepoept en zo verschijnt de taxus door de hele stad.

Vrouwelijke loot met vrucht

Er wordt ook enorm veel taxus aangeplant als haag. Als haagplant lijkt hij de liguster te hebben verdrongen. Het is een van de weinige naaldbomen die snoei goed verdraagt.  Het feit dat taxus ook vervuilde lucht goed verdraagt, zal ook wel te maken hebben met zijn populariteit als haag.

Het hout van de taxus is door zijn buigzaamheid uitstekend geschikt voor handbogen. Voor dat doel werden in de Middeleeuwen zoveel geschikte bomen omgezaagd dat alleen de kromme bomen overbleven. De nakomelingen van deze oorspronkelijke bomen zijn nog steeds krom omdat de rechte bomen eruit zijn geselecteerd. Het hout is heel dicht van structuur en zwaar. Het heeft een uiterst fijne nerf met rode aderen. Een mooie rode kleur verschijnt soms ook onder de afbladderende bast van oudere stammen. Taxushout wordt gebruikt voor snij- en draaiwerk, voor gravures en muziekinstrumenten. Maar u begrijpt het al: het is bijna niet te krijgen.

Een taxus is eenslachtig. Dat betekent dat een boom of mannelijke is of vrouwelijk. De rode vruchten zitten dus alleen aan de vrouwelijke bomen. Heeft u dus een ‘saaie’ taxus zonder vruchten in het najaar, dan moet u in het vroege voorjaar naar uw boom. Dan stuift hij van geel stuifmeel, dat is net zo feestelijk. 

Taxus is ook dodelijk giftig: de bladeren en bast vooral voor paarden, maar ook voor rundvee, varkens en konijnen. Ook als de dieren niet overlijden, treden blijvende beschadigingen op aan maag- en darmstelsel en nieren. Hagen rond weilanden bestaan dan ook nooit uit taxus. Ook de zaden in de bessen zijn zeer giftig voor mens en dier, maar dan moet men er wel op kauwen. Ongelukken met taxus bij mensen kwamen vroeger wel voor omdat men taxus gebruikte als vruchtafdrijvingsmiddel en men zich vergiste in de dosering. Een in onbruik geraakte naam voor taxus is ‘venijnboom’.

Het woord ‘taxus’ betekent ‘boog’ en verwijst dus naar het gebruik van het hout. De soortaanduiding ‘baccata’ betekent ‘bes’.

Bast met rode gloed.

Tekst en foto”s: Aad van Diemen